پس از مطالعه، در صورت مفید بودن، این لینک را برای دیگران هم ارسال نمایید تا آنها نیز از مطالعه آن بهرهمند شوند.
در نظام حقوقی، شرط قرارداد یا به عبارتی شروط ضمن عقد به تعهداتی اطلاق میگردد که در کنار تعهدات اصلی یک عقد، به آن اضافه میشوند. این تعهدات فرعی، با هدف تکمیل، تعدیل یا حتی نقض تعهدات اصلی، در قالب عقد اصلی گنجانده میشوند.
شروط، تعهدات و الزامات خاصی را برای طرفین قرارداد مشخص میکنند و در واقع هسته اصلی و محتوای واقعی هر قرارداد را تشکیل میدهند.
فهرست مطالب
کاربر گرامی، در صورت نیاز به وکیل پایه یک دادگستری متخصص و باتجربه، کلیک نمایید.
شرایط اساسی صحت عقد و نگارش قرارداد
ماده ۱۹۰ قانون مدنی، شرایط اساسی صحت هر عقد را به شرح زیر بیان میکند:
۱٫ قصد و رضای طرفین
- وجود اراده و رضای آزادانه طرفین در انعقاد عقد ضروری است.
- اراده باید معطوف به انجام معامله مورد نظر باشد و رضایت از روی اکراه، اجبار یا اضطرار باطل است.
- رضایت باید با آگاهی و اطلاع کامل از موضوع و شرایط عقد باشد.
۲٫ اهلیت طرفین
- طرفین عقد باید از نظر قانونی اهلیت لازم برای انجام آن را داشته باشند.
- اهلیت به معنای صلاحیت قانونی برای انجام تصرفات حقوقی است.
- اشخاصی که به سن رشد(بلوغ) و سلامت عقلی کامل رسیدهاند، از اهلیت کامل برخوردارند.
- معاملات اشخاص فاقد اهلیت(مانند صغیر، مجنون و…)، باطل یا غیر نافذ است.
۳٫ موضوع معین که مورد معامله باشد
- در شرط قرارداد موضوع معامله باید مشخص، معین و قابل انتقال باشد.
- مال مورد معامله باید وجود خارجی داشته باشد و در تصرف یا مالکیت دیگری نباشد.
- معامله در مورد اشیاء و اموال ناموجود یا غیرقابل انتقال، باطل است.
۴٫ مشروعیت جهت معامله
- جهت معامله باید مشروع و مطابق با قانون و نظم عمومی باشد.
- معاملاتی که با هدف ارتکاب جرم یا تضییع حقوق دیگران انجام شوند، باطل هستند.
- جهت معامله، انگیزه و هدف طرفین از انجام معامله را نشان میدهد.
اصاله صحت
ماده ۱۲۳ قانون مدنی در ارتباط با شرط قرارداد بیان میکند که «هر معامله ای که واقع شده باشد محمول بر صحت است، مگر اینکه فساد آن معلوم باشد.»
اصاله صحت به این معناست که قانون در ابتدا صحت معاملات را فرض میکند و برای اثبات بطلان یا عدم نفوذ آن، باید دلایل و مستندات کافی ارائه شود.
منظور از شروط در قرارداد چیست؟
در اصطلاح حقوقی، شرط قرارداد به تعهدات یا الزامات خاصی اطلاق میشود که در کنار تعهدات اصلی یک عقد، به آن اضافه میشوند. این تعهدات فرعی، با هدف تکمیل، تعدیل یا حتی نقض تعهدات اصلی، در قالب عقد اصلی گنجانده میشوند.
تاثیر شروط بر ماهیت قرارداد
شروط نقش بسیار مهمی در قراردادها ایفا میکنند و میتوانند به طرق مختلف ماهیت و آثار یک قرارداد را به شرح زیر تحت تاثیر قرار دهند:
- نوع تعهدات: شروط میتوانند تعهدات جدیدی را به قرارداد اضافه کنند، تعهدات موجود را تغییر یا محدود کنند و یا حتی برخی از آنها را به طور کامل حذف کنند.
- حقوق و تعهدات طرفین: شروط میتوانند حقوق و تعهدات هر یک از طرفین را به طور دقیق و مشخص تعیین کنند و تکالیف و وظایف آنها را در قبال یکدیگر روشن کنند.
- شرایط فسخ: شروط میتوانند شرایطی را برای فسخ قرارداد توسط هر یک از طرفین مشخص کنند و تعیین کنند که در چه شرایطی و به چه نحوی میتوان شرط قرارداد را فسخ یا اصلاح کرد.
- دامنه و شمول قرارداد: شروط میتوانند دامنه و شمول قرارداد را مشخص کنند و تعیین کنند که چه موضوعاتی مشمول قرارداد هستند و چه موضوعاتی از آن مستثنی هستند.
انواع شرط قرارداد
شروط را میتوان از نظر مختلف دستهبندی کرد، از جمله:
- موضوع: شروط ناظر بر موضوع عقد، شروط ناظر بر تعهدات و شروط ناظر بر آثار عقد.
- زمان: شروط ضمن عقد(شروطی که در زمان انعقاد عقد درج میشوند) و شروط خارج از عقد(شروطی که بعد از انعقاد عقد درج یا توافق میشوند).
- طرفین: شروط یک طرفه(شروطی که به نفع یک طرف درج میشوند) و شروط دو طرفه(شروطی که به نفع هر دو طرف درج میشوند).
در خصوص مشاوره حقوقی تنظیم قرارداد می توانید با گروه وکلای حقوقی اوان در ارتباط باشید.
انواع شرط به لحاظ ارتباط با عقد
یکی از راههای دستهبندی شرط قرارداد، بر اساس ارتباط آنها با عقد اصلی است. در این طبقهبندی، شروط به دستههای زیر تقسیم میشوند:
۱٫ شرط تعلیقی
در این نوع شرط، ایجاد اثر عقد یا انحلال آن به تحقق یک حادثه یا شرط موکول میشود. به عبارت دیگر، تا زمانی که آن شرط یا حادثه اتفاق نیفتد، عقد به طور کامل نافذ و موثر نخواهد بود.
مثال: «فروش این آپارتمان منوط به اخذ مجوز ساخت از شهرداری است»
۲٫ شرط فاسخ
نوعی شرط تعلیقی است که انحلال عقد را به تحقق یک حادثه یا شرط موکول میکند. به عبارت دیگر، با تحقق آن شرط، عقد به طور خود به خود منحل میشود.
مثال: «در صورت عدم پرداخت ثمن معامله ظرف یک ماه، این عقد فسخ خواهد شد.»
۳٫ شرط بنایی
این نوع شرط قرارداد به اوصاف و ویژگیهای طرفین در زمان انعقاد عقد اشاره دارد. اگر مشخص شود که یکی از طرفین فاقد اوصاف و ویژگیهای شرط شده باشد، طرف مقابل حق فسخ خواهد داشت.
مثال: «خرید این خودرو منوط به دارا بودن سند مالکیت رسمی توسط فروشنده است.»
۴٫ شرط تقییدی
این نوع شرط آثار حقوقی عقد را به طور محدود یا مشروط میکند. به عبارت دیگر، با وجود این شرط، آثار عقد به طور کامل و مطلق اعمال نمیشوند.
مثال: «خریدار حق دارد ثمن معامله را با تاخیر یک ماه پرداخت کند.»
۵٫ شرط ضمنی
این نوع شرط از لوازم عرفی عقد محسوب میشود و نیازی به ذکر صریح در متن قرارداد نیست. به عبارت دیگر، این شروط به طور ضمنی در عقد وجود دارند و طرفین ملزم به رعایت آنها هستند.
مثال: «در عقد بیع، مبیع(مورد معامله) با تمام توابع و متعلقات آن به خریدار منتقل میشود.»
شروط ضمن عقد بر اساس ماده ۲۳۴
بر طبق ماده ۲۳۴ قانون مدنی، شرط قرارداد ضمن عقد به سه دسته تقسیم میشوند:
۱٫ شرط فعل:
در این نوع شرط، طرفین توافق میکنند که یکی از طرفین یا شخص ثالثی کاری را انجام دهد یا از انجام آن خودداری کند.
نکته: اگر شرط فعل بر عهده شخص ثالث باشد، نفوذ و اعتبار آن به رضایت و اراده شخص ثالث بستگی دارد.
۲٫ شرط صفت:
این نوع شرط قرارداد زمانی مصداق پیدا میکند که مورد معامله دارای اوصاف خاصی باشد و وجود این اوصاف، انگیزه اصلی طرفین برای انعقاد قرارداد بوده است.
تقسیمبندی شرط صفت:
- شرط صفت ناظر به وصف اساسی: در این نوع شرط، صفت مورد معامله از اهمیت بالایی برخوردار است و فقدان آن میتواند موجب بطلان یا فسخ معامله شود. به عنوان مثال، شرط دارا بودن سند مالکیت در عقد بیع، شرط صفت ناظر به وصف اساسی محسوب میشود.
- شرط صفت ناظر به وصف غیر اساسی: در این نوع شرط، صفت مورد معامله از اهمیت کمتری برخوردار است و فقدان آن به طور خودکار موجب بطلان یا فسخ معامله نمیشود. به عنوان مثال، شرط رنگ سفید بودن خودرو در عقد بیع، شرط صفت ناظر به وصف غیر اساسی محسوب میشود.
۳٫ شرط نتیجه:
در این نوع شرط قرارداد، طرفین توافق میکنند که تحقق یا عدم تحقق یک نتیجه خاص، شرط انعقاد یا بطلان معامله باشد. به عنوان مثال، شرط «فروش این آپارتمان منوط به اخذ مجوز ساخت از شهرداری است» شرط نتیجه محسوب میشود.
مواردی که میتوان در قالب شرط درج کرد
- تکمیل تعهدات اصلی: شروط میتوانند تعهدات موجود در عقد اصلی را به طور دقیقتر مشخص و تکمیل کنند. به عنوان مثال، در عقد بیع، شرط ضمن عقد میتواند ناظر بر تعهد فروشنده به ارائه آموزش نحوه استفاده از کالا به خریدار باشد.
- تعدیل تعهدات اصلی: شروط میتوانند تعهدات موجود در عقد اصلی را تعدیل و تغییر دهند. به عنوان مثال، در عقد اجاره، شرط ضمن عقد میتواند ناظر بر کاهش یا افزایش اجاره بها در شرایط خاص باشد.
- افزایش تعهدات: شرط قرارداد میتواند تعهدات جدیدی را به طرفین قرارداد تحمیل کند. به عنوان مثال، در عقد پیمانکاری، شرط ضمن عقد میتواند ناظر بر تعهد پیمانکار به ارائه ضمانت حسن انجام کار به کارفرما باشد.
- کاهش تعهدات: شروط میتوانند برخی از تعهدات طرفین را کاهش یا حذف کنند. به عنوان مثال، در عقد بیع، شرط ضمن عقد میتواند ناظر بر حق فسخ خریدار در صورت عدم تطابق کالا با نمونه باشد.
- شروط ناظر بر آثار عقد: شروط میتوانند آثار عقد را تحت تاثیر قرار دهند، مانند شرط فسخ، شرط صلح و سازش، و شرط داوری.
نکات مهم
- شرط قرارداد باید واضح، صریح و بدون ابهام باشند تا تفسیر آنها آسان باشد.
- شروط باید قابل اجرا باشند و تحمیل تعهدی غیرممکن یا خلاف قانون به طرفین، باطل است.
- شروط نباید مغایر با تعهدات اصلی درج شده در عقد باشند.
- شروط نباید به ضرر اشخاص ثالث باشد.
بیشتر بخوانید: وکیل امور قرارداد ها
در چه شرایطی شروط عقد باطل میشوند؟
ماده ۲۴۶ قانون مدنی به طور صریح به رابطه بین شرط قرارداد و فسخ یا اقاله میپردازد و در این خصوص مقررات خاصی را وضع کرده است.
تحلیل ماده ۲۴۶
- فسخ یا اقاله: این ماده به دو حالت فسخ یا اقاله اشاره دارد. فسخ به معنای برهم زدن یک عقد به اراده یک طرف یا به واسطه شرطی است که در عقد درج شده است. اقاله نیز به معنای برهم زدن یک عقد به اراده طرفین به طور صلح آمیز است.
- بطلان شرط: در هر دو حالت فسخ و اقاله، شرطی که در ضمن عقد به نفع یکی از طرفین(مشروط له) درج شده است، باطل میشود. این به این معنی است که تعهداتی که در قالب شرط به نفع مشروط له ایجاد شده بود، دیگر الزام آور نیستند و از بین میروند.
- استرداد عوض شرط: در صورتی که مشروط له به تعهدات خود در قبال شرط عمل کرده باشد، میتواند عوض آن را از طرف مقابل(مشروط علیه) مطالبه کند. به عبارت دیگر، اگر مشروط له به دلیل وفای به تعهدات خود در قبال شرط، متحمل ضرر یا هزینه شده باشد، میتواند این ضرر و زیان را از مشروط علیه مطالبه کند.
براساس ماده ۲۳۵ تا ۲۴۶ قانون مدنی بطلان شرط ضمن عقد باعث بطلان عقد نخواهند شد چراکه عقد متکی به شرط نبوده مگر اینکه بطلان شرط با ماهیت یا یکی از شرایط اساسی و ارکان صحت عقد در تضاد باشد که در این صورت عقد و شرط هر دو باطل خواهند بود.
در کنار تعهدات اصلی یک قرارداد، میتوان تعهدات و الزامات دیگری را نیز تحت عنوان « شرط قرارداد» به آن اضافه کرد. هدف از درج شروط، تکمیل، تعدیل یا حتی نقض تعهدات اصلی است.
شروط را میتوان از نظر موضوع، زمان و طرفین دستهبندی کرد. از نظر موضوع، شروط میتوانند ناظر بر موضوع عقد، تعهدات طرفین یا آثار عقد باشند. از نظر زمان، شروط به دو دسته ضمن عقد(شروطی که در زمان انعقاد عقد درج میشوند) و خارج از عقد(شروطی که بعد از انعقاد عقد درج یا توافق میشوند) تقسیم میشوند. از نظر طرفین نیز شروط میتوانند یک طرفه(به نفع یک طرف) یا دو طرفه (به نفع هر دو طرف) باشند.
انواع شرط قرارداد به لحاظ ارتباط با عقد:
- شرط تعلیقی: در این نوع شرط، ایجاد اثر یا انحلال عقد منوط به تحقق یک شرط یا حادثه خاص است.
- شرط فاسخ: در این نوع شرط، با تحقق یک شرط یا حادثه خاص، عقد به طور خود به خود منحل میشود.
- شرط بنایی: این نوع شرط به اوصاف و ویژگیهای طرفین در زمان انعقاد عقد اشاره دارد و در صورت فقدان این اوصاف، طرف مقابل حق فسخ خواهد داشت.
- شرط تقییدی: در این نوع شرط، آثار حقوقی عقد به طور محدود یا مشروط اعمال میشوند.
- شرط ضمنی: این نوع شرط از لوازم عرفی عقد محسوب میشود و نیازی به ذکر صریح در متن قرارداد نیست.
شروط ضمن عقد طبق ماده ۲۳۴ قانون مدنی:
- شرط فعل: انجام یا عدم انجام یک کار توسط طرفین یا شخص ثالث
- شرط صفت: اوصاف مورد معامله و انگیزه طرفین برای عقد
- ناظر به وصف اساسی: فقدان آن موجب بطلان یا فسخ معامله
- ناظر به وصف غیر اساسی: فقدان آن به طور خودکار موجب بطلان یا فسخ نمیشود
- شرط نتیجه: تحقق یا عدم تحقق نتیجه خاص شرط انعقاد یا بطلان معامله
آشنایی با انواع شرط قرارداد برای تفسیر و اجرای دقیق قراردادها ضروری است. در صورت نیاز به راهنمایی و مشاوره در خصوص شروط قراردادی، میتوانید از یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب کمک بگیرید.
سوالات متداول
شرط ضمن عقد تعهدات یا الزاماتی هستند که در کنار تعهدات اصلی یک عقد، به آن اضافه میشوند. هدف از درج شروط، تکمیل، تعدیل یا حتی نقض تعهدات اصلی است.
شروط ضمن عقد باید با قانون، نظم عمومی و اخلاق حسنه مغایرت نداشته باشند. همچنین باید واضح، صریح و بدون ابهام باشند، قابل اجرا باشند، مغایر با تعهدات اصلی نباشند و به ضرر اشخاص ثالث نباشند.
- شرط فسخ: در صورت عدم پرداخت ثمن معامله ظرف یک ماه، این عقد فسخ خواهد شد.
- شرط صفت: مبیع(مورد معامله) باید دارای سند مالکیت رسمی باشد.
- شرط نتیجه: فروش این آپارتمان منوط به اخذ مجوز ساخت از شهرداری است.
- مجاز بودن: طرفین میتوانند هر شرطی را که میخواهند درج کنند.
محدودیتها:
- مغایرت با قانون(مثال: معافیت از مالیات)
- مغایرت با نظم عمومی(مثال: برده داری)
- مغایرت با اخلاق حسنه(مثال: عمل غیراخلاقی)
طرح دعوا در مراجع قضایی: طرف مقابل میتواند از طریق مراجع قضایی تقاضای احقاق حقوق خود را داشته باشد.
ضمانت اجراهای متعدد:
- مطالبه خسارت
- الزام به انجام تعهد
- فسخ عقد(در برخی موارد)
- مجازاتهای کیفری(در موارد خاص)
ضمانت اجرای مناسب به نوع شرط، شرایط وقوع تخلف و سایر عوامل بستگی دارد.
نظرات ارزشمند شما به ما کمک میکند تا خدمات خود را در زمینه شروط که میتوانیم در قرارداد بگنجانیم بهبود بخشیم. لطفاً تجربه خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.