دعوای تصرف عدوانی و ماهیت آن

لینک مقاله را به اشتراک بگذارید: https://oonelaw.com/aggressive-possession

الزام به رفع تصرف عدوانی

مبنای حقوقی دادخواست

ممکن است شخص در یک برهه ی زمانی، ملکی را در تصرف خود داشته باشد؛ اما شخص دیگری بدون رضایت او و به صورت غیر قانونی ملک را از تصرف وی خارج کند. در چنین حالتی متصرف سابق می تواند اعاده ی  تصرف را بخواهد و دادخواست رفع تصرف عدوانی را مطرح کند.

ماهیت د عوا

تصرف عدوانی هم جنبه ی حقوقی دارد و هم جنبه ی کیفری. به عبارت دیگر دعوای تصرف عدوانی هم در دادگاه حقوقی قابل طرح است و هم در دادگاه کیفری ، با این تفاوت که در دعوای حقوقی تصرف عدوانی ، صرف تصرف سابق خواهان برای ارائه ی دادخواست کافی است. اما در تصرف عدوانی کیفری ، شاکی باید حتما مالک رسمی ملک باشد.

ارکان تصرف

ارکان تصرف عدوانی عبارتند از ؛ اثبات تصرف سابق خواهان ، اثبات تصرف فعلی خوانده و غیر قانونی بودن تصرف فعلی. در دعوی تصرف عدوانی به مالکیت ، رسیدگی نمیشود و فقط به سابقه ی تصرف شخص خواهان و عدوانی بودن تصرف خوانده رسیدگی میشود.

شخصی که ملک را به نمایندگی از خواهان در تصرف داشته است ، مانند کارگر ، مباشر و خادم و یا متولی ، میتواند به قائم مقامی مالک اقدام به طرح دعوی رفع تصرف عدوانی کند.

منشا تصرف سابق خواهان باید مشروع باشد. بنابراین کسی که ملک را غصب کرده است ، نمیتواند علیه متصرف فعلی طرح دعوی کند. در دعوای تصرف عدوانی لزومی به مالکیت رسمی خواهان بر ملک نیست؛ ولی اگر خواهان سند مالکیت داشته باشد ، نیازی به اثبات اینکه قبلا متصرف ملک بوده است نیست و تصرف سابق وی استصحاب میشود.

دعاوی تصرف

دعوای تصرف عدوانی ، مزاحمت و ممانعت از حق را اصطلاحا دعاوی تصرف می نامند. در دعوی تصرف عدوانی ، متصرف به طور کامل ملک را از تصرف فعلی در می اورد. در دعوی ممانعت از حق هر چند خوانده بر ملک تصرف پیدا نکرده است؛ ولی مانع استفاده ی شخص از حق انتفاع و یا حق ارتفاق می شود و در دعوی مزاحمت  ، خوانده مانع تصرفات متصرف نمیشود؛ بلکه امکان انتفاع کامل وی از ملک را سلب میکند.

برای عضویت در صفحه اینستاگرام گروه وکلای حقوقی اوان کیلیک کنید

اگر شخصی نسبت به اصل مالکیت ملک ، دعوایی مطرح کرده باشد نمیتواند به صورت همزمان دعوی رفع تصرف عدوانی مطرح کند. اگر خواهان مالک رسمی ملک باشد و اجرت المثل زمان تصرف خوانده را نیز درخواست کند ، دادگاه مکلف است که به موضوع اجرت المثل رسیدگی کند. دعوی رفع تصرف عدوانی صرفا راجع به ملک و اموال غیر منقول ، قابل طرح است.

مدت زمان لازم جهت تحقق تصرف

اگر شروع تصرف متصرف فعلی با رضایت و اذن متصرف سابق باشد ، ادامه ی تصرف شخص متصرف از مصادیق تصرف عدوانی نیست. مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه ای باشد که او عرفا متصرف محسوب شود که تشخیص این مدت ، بنا بر عرف بر عهده ی قاضی است.

در قانون آیین دادرسی مدنی سابق این مدت زمان یک سال تعیین شده بود که در حال حاضر برخی از دادگاه ها این مدت را مبنای تعیین مدت تصرف قرار می دهند و معتقدند که متصرف سابق زمانی میتواند دادخواست رفع تصرف عدوانی را مطرح کند که حداقل یک سال ملک در تصرف او بوده باشد. البته همان گونه که گفته شد ، میزان حداقل زمان تصرف سابق بین محاکم اختلافی است.

تفاوت دعوی تصرف با دعاوی مشابه

تفاوت دعوی رفع تصرف عدوانی و خلع ید این است که در دعوای رفع تصرف عدوانی ، صرف تصرف کافی است؛ اما در دعوای خلع ید خواهان دعوا باید حتما مالک رسمی ملک باشد. تفاوت دعوای رفع تصرف عدوانی و تخلیه ی ملک این است که در تصرف عدوانی ، ملک بدون رضایت متصرف و به صورت غیر قانونی تصرف شده است؛ اما در دعوای تخلیه ، ملک به صورت قانونی و با رضایت مالک و یا متصرف سابق در اختیار متصرف کنونی قرار گرفته شده است.

در یک ملک مشاعی که شرکا ملک را در تصرف خود دارند ، اگر یک شریک بدون اذن شریک دیگر ، اقدام به تصرف کل ملک کند ، مورد از مصادیق تصرف عدوانی است.

مثل بارز و متداول تصرف عدوانی در مشاعات تصرف یکی از مالکان یک ساختمان نسبت به مشترکات ساختمان است.

طرفین دعوی

شخصی که ملک سابقا در تصرف او بوده است خواهان دعوی و متصرف فعلی خوانده دعوی میباشند.

مرجع صالح برای رسیدگی ، دادگاهی است که ملک در حوزه ی آن واقع شده است.

نحوه ی اجرای رای

دعوی تصرف عدوانی به محض صدور رای ، قابلیت اجرایی دارد و تجدید نظر از آن موجب تاخیر در اجرای حکم نمیشود. بنابراین پس از صدور حکم مبنی بر رفع تصرف عدوانی ، اجراییه صادر و رای اجرا میشود.

مستندات قانونی

ماده ۳۵ قانون مدنی

تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

ماده ۳۶ قانون مدنی

تصرفی که ثابت شود ناشی از سبب مملک یا ناقل قانونی نبوده معتبر نخواهد بود

ماده ۳۷ قانون مدنی

اگر متصرف فعلی اقرار کند که ملک سابقاً مال مدعی او بوده است در این صورت مشارالیه نمیتواند برای رد ادعای مالکیت شخص‌مزبور به تصرف خود استناد کند مگر اینکه ثابت نماید که ملک به ناقل صحیح به او منتقل شده است.

برای عضویت در کانال تلگرام گروه وکلای حقوقی اوان کیلیک کنید

ماده ۳۰۹ قانون مدنی

هر گاه شخصی مالک را از تصرف در مال خود مانع شود بدون آن که خود او تسلط بر آن مال پیدا کند غاصب محسوب نمیشود لیکن ‌در صورت اتلاف یا تسبیب ضامن خواهد بود.

مواد قانونی آیین دادرسی مدنی

‌ماده ۱۵۸ – دعوای تصرف عدوانی عبارتست از:

‌ادعای متصرف سابق مبنی براین که دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال‌درخواست می‌نماید.

‌ماده ۱۵۹ – دعوای ممانعت از حق عبارت است از:

‌تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد.

‌ماده ۱۶۰ – دعوای مزاحمت عبارت است از:

‌دعوایی که به‌موجب آن متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می‌نماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است بدون این که‌مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد.

‌ماده ۱۶۱ – در دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت، خواهان باید ثابت نماید که موضوع دعوا حسب مورد، قبل از خارج شدن‌ملک از تصرف وی و یا قبل از ممانعت و یا مزاحمت در تصرف و یا مورد استفاده او بوده و بدون رضایت او و یا به غیر وسیله قانونی از تصرف وی‌خارج شده است.

‌ماده ۱۶۲ – در دعاوی تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق ابراز سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف و استفاده از حق می‌باشد مگر آن که ‌طرف دیگر سبق تصرف و استفاده از حق خود را به‌طریق دیگر ثابت نماید.

‌ماده ۱۶۳ – کسی که راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا کرده است، نمی‌تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از حق، طرح‌دعوا نماید.

‌ماده ۱۶۴ – هرگاه در ملک مورد تصرف عدوانی، متصرف پس از تصرف عدوانی، غرس اشجار یا احداث بنا کرده باشد، اشجار و بنا درصورتی‌باقی می‌ماند که متصرف عدوانی مدعی مالکیت مورد حکم تصرف عدوانی باشد و در ظرف یک ماه از تاریخ اجرای حکم، در باب مالکیت به دادگاه‌صلاحیتدار دادخواست بدهد.

‌ماده ۱۶۵ – درصورتی که در ملک مورد حکم تصرف عدوانی زراعت شده باشد، اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد متصرف عدوانی باید‌فوری محصول را برداشت و اجرت‌المثل را تأدیه نماید.

چنانچه موقع برداشت محصول نرسیده باشد، چه اینکه بذر روییده یا نروییده باشد محکوم‌له‌پس از جلب رضایت متصرف عدوانی مخیر است بین اینکه قیمت زراعت را نسبت به سهم صاحب بذر و دسترنج او پرداخت کند و ملک را تصرف‌نماید یا ملک را تا پایان برداشت محصول در تصرف متصرف عدوانی باقی بگذارد و اجرت‌المثل آن را دریافت کند. همچنین محکوم‌له می‌تواند‌متصرف عدوانی را به معدوم کردن زراعت و اصلاح آثار تخریبی که توسط وی انجام گرفته مکلف نماید. # تصرف عدوانی

‌تبصره – درصورت تقاضای محکوم‌له، دادگاه متصرف عدوانی را به پرداخت اجرت‌المثل زمان تصرف نیز محکوم می‌نماید.

‌ماده ۱۶۶ – هرگاه تصرف عدوانی مال غیرمنقول و یا مزاحمت یا ممانعت ازحق در مرئی و منظر ضابطین دادگستری باشد، ضابطین مذکور مکلفند‌ به موضوع شکایت خواهان رسیدگی و با حفظ وضع موجود از انجام اقدامات بعدی خوانده جلوگیری نمایند و جریان را به‌مراجع قضایی اطلاع داده،‌برابر نظر مراجع یادشده اقدام نمایند.

‌تبصره – چنانچه به‌علت یکی از اقدامات مذکور در این ماده، احتمال وقوع نزاع و تحقق جرمی داده شود، ضابطین باید فوراً از وقوع هرگونه‌درگیری و وقوع جرم در حدود وظایف خود جلوگیری نمایند.

‌ماده ۱۶۷ – درصورتی که دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به‌طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می‌کرده‌اند و بعضی از آنان مانع تصرف یا‌استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود حسب مورد درحکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل‌خواهد بود. # تصرف عدوانی

‌ماده ۱۶۸ – دعاوی مربوط به قطع انشعاب تلفن، گاز، برق و وسایل تهویه و نقاله (‌از قبیل بالابر و پله برقی و امثال آنها) که مورد استفاده در اموال‌غیرمنقول است مشمول مقررات این فصل می‌باشد مگر اینکه اقدامات بالا از طرف مؤسسات مربوط چه دولتی یا خصوصی با مجوز قانونی یا مستند‌به قرارداد صورت گرفته باشد.

‌ماده ۱۶۹ – هرگاه شخص ثالثی در موضوع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق در حدود مقررات یادشده خود را‌ذی‌نفع بداند، تا وقتی که رسیدگی خاتمه نیافته چه در مرحله بدوی یا تجدیدنظر باشد، می‌تواند وارد دعوا شود. مرجع مربوط به این امر رسیدگی‌نموده، حکم مقتضی صادر خواهد کرد.

‌ماده ۱۷۰ – مستأجر، مباشر، خادم; کارگر و به‌طور کلی اشخاصی که ملکی را از طرف دیگری متصرف می‌باشند; می‌توانند به قائم مقامی مالک برابر ‌مقررات بالا شکایت کنند.

‌ماده ۱۷۱ – سرایدار، خادم، کارگر و به‌طور کلی هر امین دیگری; چنانچه پس از ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک یا مأذون از طرف مالک یا‌کسی که حق مطالبه دارد مبنی بر مطالبه مال امانی، از آن رفع تصرف ننماید، متصرف عدوانی محسوب می‌شود.

‌تبصره – دعوای تخلیه مربوط به معاملات با حق استرداد و رهنی و شرطی و نیز درمواردی که بین صاحب مال و امین یا متصرف قرارداد و شرایط‌خاصی برای تخلیه یا استرداد وجود داشته باشد، مشمول مقررات این ماده نخواهند بود.

‌ماده ۱۷۲ – اگر در جریان رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق; سند ابرازی یکی از طرفین با رعایت مفاد ماده (۱۲۹۲)‌ قانون مدنی مورد تردید یا انکار یا جعل قرار گیرد; چه تعیین جاعل شده یا نشده باشد; چنانچه سند یادشده مؤثر در دعوا باشد و نتوان از طریق دیگری‌حقیقت را احراز نمود; مرجع رسیدگی‌کننده به اصالت سند نیز رسیدگی خواهد کرد. # تصرف عدوانی

‌ماده ۱۷۳ – به‌دعاوی تصرف عدوانی; یا مزاحمت یا ممانعت از حق که یک طرف آن وزارتخانه یا مؤسسات و شرکتهای دولتی یا وابسته به دولت ‌باشد; نیز برابر مقررات این قانون رسیدگی خواهد شد.

‌ماده ۱۷۴ – دادگاه درصورتی رأی به نفع خواهان می‌دهد که به‌طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدواناً تصرف و یا‌مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است .

‌چنانچه قبل از صدور رأی; خواهان تقاضای صدور دستور موقت نماید; و دادگاه دلایل وی را موجه تشخیص دهد; دستور جلوگیری از ایجاد آثار تصرف‌و یا تکمیل اعیانی از قبیل احداث بنا یا غرس اشجار یا کشت و زرع; یا از بین بردن آثار موجود و یا جلوگیری از ادامه مزاحمت و یا ممانعت از حق را در‌ملک مورد دعوا صادر خواهد کرد . # تصرف عدوانی

‌این دستور با صدور رأی به رد دعوا مرتفع می‌شود; مگر این‌که مرجع تجدیدنظر دستور مجددی در این خصوص صادر نماید.

‌ماده ۱۷۵ – درصورتی که رأی صادره مبنی بر رفع تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق باشد; بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده; توسط ‌اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری اجرا خواهد شد; و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نمی‌باشد; در صورت فسخ رأی در مرحله تجدیدنظر; اقدامات‌اجرایی به‌دستور دادگاه اجراکننده حکم به حالت قبل از اجرا اعاده می‌شود; و درصورتی که محکوم به; عین معین بوده و استرداد آن ممکن نباشد، مثل یا‌قیمت آن وصول و تأدیه خواهد شد.

‌ماده ۱۷۶ – اشخاصی که پس از اجرای حکم رفع تصرف عدوانی; یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق دوباره مورد حکم را تصرف یا مزاحمت یا‌ممانعت از حق بنمایند; یا دیگران را به تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق مورد حکم وادار نمایند; به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی‌محکوم خواهند شد. # تصرف عدوانی

ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی

هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی; دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی; حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی; اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگلها و مراتع ملی شده،; کوهستانها، باغها، قلمستانها،‌منابع آب، چشمه‌سارها; انهار طبیعی و پارکهای ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری; دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر ‌اراضی; املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت; یا شهرداریها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات; محبوسات و اثلاث‌ باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته; یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید. # تصرف عدوانی

یا‌ بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد.

یا‌ اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید; به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود; دادگاه موظف است; حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید. # تصرف عدوانی

تبصره ۱ – رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را‌تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

تبصره ۲ – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد; و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد; مدعی‌می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید. # تصرف عدوانی

کیمیا رضایی – وکیل پایه یک دادگستری

کانون وکلای همدان